Εισαγωγή στην Επικούρια Φιλοσοφία

Επίκουρος

Κύκλος μαθημάτων στον Κήπο των Αθηνών

Με ενδιαφέρον παρακολούθησα τα 5 μαθήματα - εισαγωγή στον Επίκουρο και τη φιλοσοφία του.

Ο Κήπος αποτελεί μία πρωτοβουλία ανθρώπων, κυρίως μη ακαδημαϊκών, που τους ένωσε η κοινή εκτίμηση και αγάπη προς το πρόσωπο του σπουδαίου αυτού φιλοσόφου.  Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του Κήπου εντάσονται ένα ετήσιο συνέδριο, εκδόσεις, ομιλίες και ο εισαγωγικός κύκλος μαθημάτων που παρακολούθησα.

Το στοιχείο αυτό - η συζήτηση της φιλοσοφίας εκτός ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, από ανθρώπους που δεν ασχολούνται επαγγελματικά με το αντικείμενο - είναι για εμένα το πιο ενδιαφέρον στοιχείο. Σε μία εποχή που η φιλοσοφία έχει χάσει το βιωματικό χαρακτήρα που είχε στην αρχαιότητα, και έχει μετατραπεί σε ένα στεγνό ακαδημαϊκό αντικείμενο έρευνας, αυτή η πρωτοβουλία είναι εξαιρετική, και μακάρι να βρει μιμητές σε φίλους άλλων φιλοσοφικών ρευμάτων. Ιδίως αν αναλογιστεί κανείς ότι ο σκοπός της αρχαίας φιλοσοφίας, και δη της ελληνιστικής όπου εντάσσεται η επικούρια, ήταν το ευ ζην.

Η εισαγωγή ήταν κατατοπιστική, και μετέφερε στον ακροατή τις βασικές αρχές της Επικούριας κοσμοθεωρίας. Αυτό που έλειπε ήταν μία κριτική σκοπιά απέναντι σε αυτό το φιλοσοφικό ρεύμα - θαρρείς και ό, τι διατύπωσε ο Επίκουρος ήταν σωστό, ενώ ό, τι υποστήριζαν οι άλλες σχολές ήταν λάθος. Κατά τη γνώμη μου ο Επίκουρος υπήρξε μία εμβληματική φυσιογνωμία' κάποιες από τις απόψεις του ήταν πολύ δυνατές και κάποιες άλλες όχι και τόσο.

Για παράδειγμα, η πίστη του ότι η γνώση για τον κόσμο προέρχεται μέσω των αισθήσεων βρήκε τη συνέχεια της στον εμπειρισμό των τελευταίων αιώνων και επιβεβαιώθηκε από το σύγχρονο τεχνικό πολιτισμό και την επιστήμη. Η παρότρυνση του να μην βλέπεις το Θεό ως τιμωρό, και η άποψη του περί της φθαρτότητας του ανθρώπου και του πεπερασμένου της ζωής, βοηθούν τον άνθρωπο να απελευθερωθεί από φόβους και ανασφάλειες.

Ωστόσο, η πίστη του στην ύπαρξη Θεού είναι προβληματική, ιδίως λαμβάνοττας υπόψιν τον εμπειρισμό του. Θα περίμενα να αναπτύξει μία αγνωστικιστική θέση πάνω σε αυτό το ζήτημα. Μήπως όμως ζητάμε πολλά; Μήπως αυτό θα ήταν πολύ ρηξικέλευθο για την αρχαία ελληνική κοινωνία; Εγώ τουλάχιστον δεν γνωρίζω κάποιον αρχαίο φιλόσοφο που να ήταν αγνωστικιστής, μα ίσως να τον αγνοώ.

Επίσης, η επικούρια άποψη ότι για να βρεις την ευτυχία θα πρέπει να αποτραβηχτείς από τα κοινά, να κοιτάξεις τον κήπο σου - δηλ. το μικρόκοσμο σου και τους φίλους σου - είναι για εμένα προβληματική. Η πολιτική διάσταση του ατόμου είναι βασικό στοιχείο της ταυτότητας του, και μία θεωρία που δεν το αναγνωρίζει είναι, για εμένα, ελλειπής. 

Ο Επίκουρος προφανώς δεν παρότρυνε να αποτραβηχτείς εκτός πόλης και να γίνεις ερημίτης. Ωστόσο, θεωρούσε ότι η πολιτική ζωή προκαλεί ανησυχίες, που στέκονται εμπόδιο σε ένα ευτυχισμένο βίο. Μα, αν για να ζήσω ευτυχισμένα, θα πρέπει να αγνοήσω το τί γίνεται γύρω μου και να αποτραβηχτώ από πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες, τότε προτιμώ να ζήσω μία ζωή προβληματισμένη μα πολιτικά ενεργή παρά το αντίστροφο.

Αυτές οι αδυναμίες, ωστόσο, δεν μειώνουν το παράδειγμα του Επίκουρου, ο οποίος εφάρμοσε τη διδασκαλία του στη δικιά του ζωή. Η έμφαση που δίνει στην αξία της φιλίας, και η παρότρυνση του να ζήσεις το εδώ και το τώρα τη μοναδική σου ζωή και να εκτιμήσεις τα καθημερινά πράγματα, λαμβάνοντας υπόψιν το μέτρο και αποφεύγοντας την υπερβολή, είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία της φιλοσοφίας του που μπορούν να βρουν πρακτική, θεραπευτική εφαρμογή στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου.