----------------------------------------------------------------------------------------

Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι

του Μίλαν Κούντερα

1984

384 σελίδες

Εκδόσεις Εστία

 

Πάνε μερικά χρόνια που Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα Του Είναι βρίσκεται στη βιβλιοθήκη μου. Το είχα αγοράσει όταν ζούσα στο Λονδίνο, σε μία βόλτα στα βιβλιοπωλεία της Charing Cross. Συμβαίνει το εξής, ακόμα και τώρα: όταν αισθάνομαι τα απογεύματα κουρασμένος ή βαριεστημένος από την καθημερινότητα, και χρειάζομαι κάτι για να με τονώσει, συνήθως θα πάω σε ένα βιβλιοπωλείο ελπίζοντας ότι κάτι θα τραβήξει την προσοχή μου. Τα βιβλία λειτουργούν όπως τα ρούχα για κάποιες φίλες μου ή το ποδόσφαιρο για κάποιους φίλους. Είναι ένα βήμα σε μία πηγή που ποτέ δεν στερεύει.

Το είχα δει πάνω στον πάγκο του βιβλιοπωλείου, και αμέσως μου προκάλεσε την προσοχή. Όπως έχει συμβεί πολλές φορές με άλλα πράγματα, αυτό που τράβηξε την προσοχή ήταν ότι η οικιότητα του τίτλου του βιβλίου' ακουγόταν γνωστός, σαν μία ανάμνηση που είχα ξεχάσει με το πέρασμα του χρόνου.

Ωστόσο το βιβλίο παρέμενε αδιάβαστο, και μάλλον ξεχασμένο.  Μία απόπειρα που είχα κάνει να το διαβάσω έφτασε μέχρι τις πρώτες σελίδες του, και έμεινε εκεί. Μόνο τώρα, έχοντας εξαντλήσει όλα τα άλλα βιβλία στη βιβλιοθήκη μου, στράφηκα σε αυτό.

Διαβάζοντας το τώρα αντιλαμβάνομαι γιατί με απώθησε την πρώτη φορά. Ο Κούντερα ανατρέπει πολλά από όσα θεωρούνται δεδομένα σε κάποιον όπως εγώ, που έχω εξοικιωθεί περισσότερο με την κλασική λογοτεχνία. 

Κατά βάση παρακολουθούμε τέσσερις χαρακτήρες που κινούνται μεταξύ Πράγας και Ζυρίχης, σε μία δύσκολη περίοδο για τη γενέθλια γη του Κούντερα. Είναι Μάης του '68, και η προσπάθεια του Τσέχου Ντούμπτσεκ για μεταρρυθμίσεις στο μονολιθικό κομμουνισμό στη χώρα του πνίγεται από την πλημμύρα των Σοβιετικών τανκς που επαναφέρουν την τάξη.

Μέσα σε αυτό το κλίμα παρακολουθούμε τον Τόμας, την Τερέζα, τον Φρανζ και την Σαμπίνα, ανθρώπους με διαφορετικά βιώματα και αρκετά διαφορετικούς μεταξύ τους, να συναντώνται, να ταξιδεύουν, να ερωτοτροπούν και να πολιτικοποιούνται.

Το βιβλίο δεν εξελίσσεται σε μία χρονολογική σειρά. Ο συγγραφέας κινείται μπρος και πίσω στο χρόνο και δεν υπάρχει ουσιαστικά σφιχτοδεμένη πλοκή που να εξελίσσεται καθώς κυλούν οι σελίδες. Ο συγγραφέας δεν προσποιείται ότι προσπαθεί να αναπτύξει τους χαρακτήρες του σφαιρικά' το αντίθετο, ξεκαθαρίζει ευθύς στον αναγνώστη ότι οι χαρακτήρες ίσως και να είναι ένα δημιούργημα της φαντασίας του. Και όταν δεν διηγείται επεισόδια από τη ζωή των χαρακτήρων του, επιδίδεται σε φιλοσοφικούς στοχασμούς. Ίσως θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ο συγγραφέας, τόσο με όσα λέει ευθέως στον αναγνώστη όσο και με τη διήγηση του, κάνει σαφές ότι αυτά που θεωρούσαμε δεδομένα για το τι είναι ένα μυθιστόρημα μέχρι τότε θα πρέπει μάλλον να τα ξεπεράσουμε.

Αν κάποιος δεν ενοχληθεί από αυτό τον τρόπο γραφής, ίσως το βιβλίο τού προσφέρει μία καταπληκτική ανάγνωση, θέσεις για προβληματισμό και μία δυνατή ανάμνηση, όταν πλέον θα έχει στρέψει αλλού την προσοχή του. Η σεξουαλική ζωή των χαρακτήρων αποτελεί κινητήριος δύναμη στην ανάπτυξη του βιβλίου, και όπως μάλλον συμβαίνει με το σεξ και τον έρωτα εν γένει, αποτελεί ένα παράθυρο μέσα από το οποίο παρακολουθούμε το γενικότερο κόσμο των χαρακτήρων, τις ανάγκες τους, τους φόβους και τις ανασφάλειες τους, τις προσδοκίες τους, στοιχεία όχι μακρυά από αυτά που οι περισσότεροι άνθρωποι μοιράζονται διαχρονικά.

Νομίζω ότι, αν και η υποκειμενικότητα είναι βασικό στοιχείο της αισθητικής, τονίζεται ακόμα περισσότερο στο μεταμοντέρνο περιβάλλον στο οποίο το βιβλίο του Κούντερα κινείται. Το εμφατικό διαζύγιο των δεσμών με πιο παραδοσιακά στοιχεία του μυθιστορήματος και η πιο αποσπασματική παρουσίαση της 'υπόθεσης' ίσως να ανταποκρίνεται στον τρόπο που ζούμε σήμερα, ίσως και να αποτελεί ένα εργαλείο στα χέρια του συγγραφέα για να πρωτοτυπίσει, κάτι που μάλλον είναι στο DNA του μοντερνισμού εν γένει. 

Όπως και να έχει, αν και στην πρώτη προσπάθεια ανάγνωσης σχεδόν μίσησα το βιβλίο, στη δεύτερη το συμπάθησα αρκετά και θα το ξαναδιάβαζα, ως ένα από τα καλύτερα σχετικά πρόσφατα μυθιστορήματα. Ωστόσο ακόμα προτιμώ τους κλασικούς!