Διαβάζοντας το Συμπόσιο του Πλάτωνα

Πλάτωνος Συμπόσιον

Μετάφραση και ερμηνεία: Ι. Συκουτρής (1934)

Εκδόσεις Κάκτος, 2005

632 σελ.

ISBN: 9789603826675

 Διαβάζοντας το Συμπόσιο του Πλάτωνα, διάφορες πτυχές του διαλόγου προκαλούν εντύπωση:

-η σκηνοθεσία του διαλόγου, που σου δίνει την εντύπωση ότι παρακολουθείς ένα θεατρικό - φιλοσοφικό έργο, στοιχείο των Πλατωνικών διαλόγων μοναδικό, νομίζω, στην παγκόσμια ιστορία

-η σκιαγράφιση των χαρακτήρων των συμποσιαστών, όπου ο Πλάτωνας αριστοτεχνικά αναδεικνύει τα διαφορετικά πρόσωπα που συμμετέχουν στο Συμπόσιο. Δεν μπορεί κανείς παρά να γελάσει διαβάζοντας το λόγο του Αριστοφάνη, όπως θα γέλαγε και ο αρχαίος θεατρικός ακροατής των κωμωδιών του

 -η στάση της απόλαυσης απέναντι στη ζωή που ο φιλοσοφικός κόσμος του διαλόγου έχει, στάση διαφορετική από τη σημερινή στεγνή και απόμακρη εικόνα της φιλοσοφίας και των φιλοσόφων 

 -το ότι οι φιλοσοφικές αναζητήσεις δεν ήταν μία εξειδικευμένη, τεχνική ενασχόληση, άλλα μία δραστηριότητα πολύ πιο προσιτή, στην οποία μπορούσαν - και πολλές φορές καλούνταν - να συμμετέχουν σχεδόν όλοι οι πολίτες (εξαιρούνται οι γυναίκες και οι δούλοι!)

 -ο ρόλος του έρωτα στην αρχαία ελληνική κοινωνία, και δη στην αθηναϊκή, με τον τρόπο που ο Πλάτωνας τον περιγράφει. Ο έρωτας αυτός, στην ιδανική έκφραση του, έχει σαν αντικείμενο τα νεαρά αγόρια, και υποκείμενο τους άρρενες πολίτες της πόλης - δεν ήταν αμοιβαίος. 

Αφού ο Πλάτων αναφέρει ποιά είναι η στάση άλλων ελληνικών πόλεων απέναντι στον παιδικό έρωτα (π.χ. οι Θηβαίοι και οι Ηλιείς είχαν εκχυδαϊσει τον έρωτα, θωρόντας τον κάτι κυρίως σωματικό, ενώ οι Κρήτες, ως οι πιο συντηρητικοί Δωριείς, τον έπαιρναν πολύ σοβαρά), αποδέχεται τη στάση του αθηναϊκού κράτους και της κοινωνίας ως την καλύτερη, καθώς ούτε αποδέχεται ούτε καταδικάζει τον παιδικό έρωτα. Κύριος στόχος του έρωτα στην Αθήνα, και στο λόγο του Πλάτωνα, είναι η καλλιέργεια στους νέους της Αρετής, της ύψιστης αξίας του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, και όχι μόνο ή κυρίως η ικανοποίηση ερωτικών ορμών. 

Βασικό στοιχείο του ήταν η διαπαιδαγώγηση των αγοριών ώστε να αναλάβουν το μετέπειτα ρόλο του πολίτη, σε μία κοινωνία όπου τα αγόρια μεγάλωναν πολλές φορές χωρίς την παρουσία του πατέρα, και όπου η πίστη στην ιδιότητα του πολίτη ήταν ύψιστη. Η προετοιμασία αυτή είχε να κάνει με τη φυσική άσκηση, την άσκηση στο λόγο, τη δημιουργία ισχυρών δεσμών ανάμεσα στους άρρενες -η οποία θα μπορούσε να αυξήσει την αποτελεσματικότητα του αθηναϊκού στρατού- την ανάπτυξη ενός δικτύου γνωριμιών και, βασικά, τη μεταλαμπάδευση της Αρετής, της ανώτατης αξίας του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. 

Βέβαια ο Πλάτων περιγράφει μία κατάσταση όπως θα ήταν σε μία ιδανική κοινωνία, και όχι όπως ήταν πάντα στην πραγματικότητα. Ωστόσο, αυτό που είναι ιδιαίτερο είναι ότι ο Πλάτων βλέπει τον έρωτα στο πλαίσιο της πολιτικής ζωής της πόλης και δίνει τεράστια σημασία στη διαμόρφωση του Αθηναίου πολίτη. Περπατώντας κανείς σήμερα στην Αθήνα, και ανασκευάζοντας νοητά τα όρια της αρχαίας πόλης, δεν μπορεί παρά να αντιληφθεί πόσο μικρό ήταν το άστυ, συγκρινόμενο μα τα σημερινά δεδομένα. Αυτό, σε συνδυασμό με το δημοκρατικό πολίτευμα, σήμαινε ότι οι τύχες του Αθηναίου πολίτη ήταν πολύ στενά συνδεδεμένες με την πόλη του. Στη σκέψη του Πλάτωνα, η ιδιότητα του Αθηναίου πολίτη και η Αρετή ήταν οι ύψιστες αξίες, και ο έρωτας έπαιζε ένα πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτό το πλαίσιο. Δεν είναι τυχαίο που ο Πλάτων θαυμάζει βαθειά το Σωκράτη, τον ιδανικό Αθηναίο πολίτη, ούτε ότι προσπάθησε να πραγματοποιήσει την πολιτική του σκέψη, ταξιδεύοντας στη Σικελία και προσπαθώντας ανεπιτυχώς να ιδρύσει την ιδανική πολιτεία.

 -Ο καταπληκτικός σχολιασμός του Ι. Συκουτρή, δείχνει πόσο σημαντικό είναι ένα βοήθημα για τον σημερινό αναγνώστη, για να μπορέσει να αντιληφθεί καλύτερα ένα έργο που γράφτηκε χιλιάδες χρόνια πριν. Η ευρύτητα του πνεύματος του είναι εντυπωσιακή. Ο λόγος του είναι τόσο φρέσκος που μοιάζει σημερινός, αν όχι πιο ανοικτόμυαλος και από τη σημερινή ελληνική κοινωνία, πόσο μάλλον εκείνη της εποχής του... Διαπιστώνοντας ότι πέθανε σε νεαρή ηλικία, έψαξα να βρω βιογραφικά του στοιχεία. Το ότι αυτοκτόνησε εξαιτείας του πολέμου που δέχτηκε από τους συναδέλφους του, λόγω αυτής της μετάφρασης και του φιλελεύθερου, ανοικτού πνεύματος με το οποίο σχολίαζε ένα θέμα taboo, ήταν ο θλιβερός επίλογος αυτού του βιβλίου.