Καλοκαιρινές αναγνώσεις: Πόλεμος και Ειρήνη

 

 

 

 

 

 

 

του Λέοντος Τολστόι

Εκδόσεις Γκοβόστη

1.168 σελ.

 

Ένα ενδιαφέρον για εμένα, ογκώδες βιβλίο κλασικής λογοτεχνίας κάθε φορά που πάω καλοκαιρινές διακοπές' αυτός είναι ο αναγνωστικός στόχος μου τα τελευταία 2 χρόνια. Τότε μόνο έχω το χρόνο να ολοκληρώσω το διάβασμα ενός μακροσκελούς μυθιστορήματος σε διάστημα 2-3 εβδομάδων.

 

Πέρυσι ήταν η Άννα Καρένινα του Λέοντος Τολστόι. Φέτος ήταν το έτερο διάσημο έργο του ίδιου συγγραφέα, το Πόλεμος και Ειρήνη.

Η κλασική ρωσική λογοτεχνία μού ασκεί μία ιδιαίτερη γοητεία, που δεν μου είναι εύκολο να προσδιορίσω την πηγή της. Η σχέση μου μαζί της βέβαια περιορίζεται στις φοιτητικές μου αναγνώσεις έργων του Ντοστογιέφσκι, και στις πιό πρόσφατες του Τολστόι' και από τους συγγραφείς του 20ου αιώνα, στον Σολζενίτσιν και τον εξαιρετικό Παστερνάκ. 

 

Για μένα η γαλλική και η ρωσική λογοτεχνία αποτελούν τα δύο σημαίνοντα κέντρα της κλασικής μυθιστοριογραφίας. Η γαλλική πιό αστική, πιό εκλεπτισμένη, πιό γοητευτική με τον τρόπο που μία κοσμοπολίτικη πόλη όπως το Παρίσι σε ταξιδεύει στο παρελθόν. Η ρωσική με μία επίφαση δυτικής ευγένειας, μα πιό πηγαία, πιό άγρια, πιό μυστηριακή, που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε άκρα, ανάμεσα στον πλούτο και την εξαθλίωση, ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση' όπως ίσως η πολιτική ιστορία, η ορθόδοξη εκκλησία και η αχανής έκταση της χώρας τη διαμορφώνουν (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ταυτίζω τη Δύση με το ένα άκρο, εκείνο του πολιτισμού, και την Ανατολή με το άλλο άκρο, εκείνο της βαρβαρότητας).

Το έργο εκτυλίσσεται στους κύκλους των Ρώσων ευγενών την περίοδο της εισβολής του Ναπολέοντα στη Ρωσία. Παρακολουθούμε τη ζωή των κύριων χαρακτήρων και της ομήγυρης τους, ενώ ο συγγραφέας αφιερώνει εκτεταμένο χώρο στην περιγραφή των στρατιωτικών επιχειρήσεων, μα και στην ανάπτυξη των απόψεων του περί πολεμικής στρατηγικής. 

Το βιβλίο χαρακτηρίζεται ως ένα εξαιρετικό πανόραμα της προεπαναστατικής ρωσικής κοινωνίας. Η οξεία ματιά του συγγραφέα διαπερνά την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και φανερώνει τις αντιφάσεις, τις κακίες, τις ενοχές, τις ελπίδες και τις σκέψεις που κινητοποιούν τη δράση των ανθρώπων, νομίζω όχι ιδιαίτερα διαφορετικά τότε από ότι τώρα. Το δράμα του πολέμου, με τις τραγικά υψηλές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και περιουσίες, δείχνει σαν να αφορά τους τρέχοντες πολέμους του σήμερα. 

 

Βέβαια ο κόσμος του μυθιστορήματος γυρίζει γύρω από τους ευγενείς. Ο απλός λαός, οι χωρικοί, μόνο συμπληρωματικά προς τους κυρίους τους παρουσιάζονται. Μεσαία τάξη δεν υπήρχε προφανώς, ή ήταν πολύ μικρή. Όμως πολιτική σκέψη και δράση ανεξάρτητη από τους ευγενείς δεν υπήρχε; Δεν γνωρίζω αν αυτό το πανόραμα δεν την περιλαμβάνει γιατί δεν υπήρχε' ή γιατί, αν και υπήρχε, ο συγγραφέας δεν την έκρινε επαρκή ή απλά δεν τον ενδιέφερε' ή γιατί την αγνοούσε τελείως. Θα χρειαστεί να διαβάσω ρωσική ιστορία!

Φοβάμαι ότι δεν βρήκα στο μυθιστόρημα αυτό που ανέμενα, και αυτό που είχα συναντήσει στην Άννα Καρένινα. Και αυτό είναι η απορρόφηση στην ανάγνωση, η έλξη που σου δημιουργείται να συνεχίσεις το διάβασμα. Παρότι οι σκιαγραφήσεις των χαρακτήρων είναι εξαιρετικές, οι μακρές και συχνές αναφορές στις καθ' αυτό στρατιωτικές εξελίξεις και κυρίως στη ανάπτυξη των απόψεων του συγγραφέα περί πολεμικών συρράξεων, με κούρασαν και διατάραξαν τη ροή του βιβλίου. Θα μπορούσα, δηλαδή, να είχα αφήσει το βιβλίο μισοδιαβασμένο. Κάτι που για μένα αποτελεί αμαρτία!

 

Έχει τύχει και σε αναγνώσεις του παρελθόντος το κλίμα αυτό της απορρόφησης να αργήσει να εμφανιστεί (π.χ. στην Άννα Καρένινα και στο εξαιρετικό Δρ Ζιβάγκο του Μπορίς Παστερνάκ). Μα όταν εμφανίστηκε, ήταν πράγματι ισχυρό.

 

Και γιατί θα πρέπει ο συγγραφέας να γράφει έχοντας τις προσδοκίες του αναγνώστη κατά νου; Και όχι την προσωπική του ανάγκη να εκφράσει αυτό που θέλει ο ίδιος, όπως το θέλει; Προφανώς και δεν υπάρχει πρέπει, εξάλλου εδώ καταθέτω τις δικές μου απόψεις.

 

Νομίζω ότι κάπου εδώ ο κύκλος των Ρώσων κλείνει -προς το παρόν- για εμένα. Τί θα ακολουθήσει το επόμενο καλοκαίρι; Ίσως ο Δον Κιχώτης ή το Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο του Προυστ.  

Reading Dr Zhivago

Dr Zhivago
by Boris Pasternak, 1958

There are titles of books or films, or names of personalities, that I fleetingly heard of or read about when I was young, that have left a blurred trace in my mind ever since. I have no other recollection apart from a word or two, no background information to tie these memories to. 

Many years later, I set out to find what these titles are about, as if to add a missing piece to a puzzle. It is as if I reconnect with an acquaintance long lost. This is how I came across such disparate words as Truffaut, New Wave, Polanski, Lolita, and now Dr Zhivago. 

When I came across this book, my expectations were not fulfilled. Dr Zhivago sounded more like a light, playful, womaniser story to me, in the likes of Casanova.  Instead, I was landed in the grim realities of revolutionary Russia.

I admit I made several attempts in the past year to read this book; they all failed after the first pages. 
I don't blame the novel's quality for that. I remember that the long, classic, Russian novels I read back at University demanded a lot of energy. You don't just lay back and enjoy the novel. You need to be relaxed, mentally refreshed and able to commit to a long read.

My reading habit is organised around the year in a way that goes beyond my control. In the wintry months, I read non-fiction. However, when summer arrives, it is impossible for me to read a single page from my reading list. As a matter of fact, it is difficult to read anything; I take a break from reading, till autumn arrives.

This summer things turned different. I approached Dr Zhivago in the last hours of the long summer days, and I completed it on the last day of my vacation. And, even though my start was sceptical, my reading flowed like a river, that ended in a dramatic waterfall.

It has been a very long time since a work of art, in any format, moved me so much. And the feelings Dr Zhivago steered inside me were not positive. Indeed, I found myself convulsed with anger, dread and anxiety. 

I will not go into the details of the story. Suffice it to say that we follow the life of Dr Zhivago, a bourgeoisie physician, whose life and those around him are turned upside down by the Russian Revolution. 

One might say that his life's sacrifice can be excused, since a better future is being built. Alas, things turned to the worse with the coming of the Communist Dictatorship. Dr Zhivago is a monument to the independent Man who refuses to bow to authoritarianism and madness and tries to uphold his dignity. 

Reading about the author's life afterwards, it is easy to understand the autobiographical sense of the novel. Pasternak's mental and physical health suffered heavily, especially in the Stalinist period due to the unheralded war waged against him by the establishment. However, he might be considered lucky, since at least he avoided being sent to the Siberian Gulags. Alexander Solzenitzyn, that followed right after him, and many of his contemporaries, were not that lucky.

---------------------------------------------------------------------------------------
Η Τριλογία της Νέας Υόρκης
(The New York Trilogy, 1985-7)
του Paul Auster
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2014
448 σελ. 

Είναι η πρώτη φορά που διαβάζω Paul Auster. Θυμάμαι αυτό το όνομα από τότε που δούλευα στο τμήμα ξενόγλωσσης λογοτεχνίας στον Ελευθεροδάκη. Είχε μείνει στο νου μου σαν ένα γνωστό όνομα για το οποίο θα ήθελα να έχω άποψη και που θα άξιζε να διαβάσω.

Η Τριλογία της Νέας Υόρκης αποτελείται από τρία μυθιστορήματα - ιστορίες noir, που μοιράζονται κοινά στοιχεία. Και στα τρια κεντρικές φιγούρες είναι συγγραφείς, και πολλά έχουν να κάνουν με τη διαδικασία της συγγραφής. Η αμφισημία υπάρχει παντού, ο συγγραφέας αφήνει πολλά ανοικτά σημεία και αναγνωρίζει και ο ίδιος το γεγονός αυτό. 

Ωστόσο οι κόσμοι όπου οι ιστορίες διαδραματίζονται είναι κλειστοφοβικοί. Ακολουθούμε τους ήρωες στις βαθύτερες και σκοτεινότερες σκέψεις τους - δεν θα ήταν υπερβολή να τους χαρακτηρίσουμε ιδεοληπτικούς' οι ιδέες τους τούς καταβάλλουν και δρομολογούν τις ενέργειες τους. Μα το περίεργο είναι ότι αυτές οι ιδεοληψίες βγαίνουν εν τέλει πραγματικές, όσο περίεργο και αν είναι αυτό για τον αναγνώστη.

Ο συγγραφέας και αφηγητής των ιστοριών απευθύνεται απευθείας στον αναγνώστη, και μοιράζεται μαζί του τις δικές του ανησυχίες και τα κενά στη γνώση του για τις καταστάσεις που περιγράφει. Αν και η γραφή του έχει χαρακτηριστεί ως μεταμοντέρνα αστυνομική λογοτεχνία, δεν μπορώ να αποφύγω τη σύγκριση με την Patricia Highsmith ή τη Ruth Reddell. Η γραφή του είναι ενδιαφέρουσα, μα δεν τις φτάνει στη διείσδυση στους χαρακτήρες και στη δημιουργία ενός ασφυκτικού περιβάλλοντος, που σε κάνει να γυρνάς τις σελίδες απνευστί.

----------------------------------------------------------------------------------------
On Beauty
A History of a Western Idea 
by Umberto Eco 
440 pages
MacLehose Press, 2010
ISBN: 0857050206
£12.80

A beautifully produced book, that combines short text with rich photographic material, and snippets from many of the works referenced.

It is unfortunate that it doesn't give enough space to explain further the theses put forward, a fact that makes it difficult to catch all the subtleties of the text at times. It lacks the comrehensiveness that would make it suitable for a broader audience. However, I feel that was not the author's intention anyway.

However you do get an understanding of the characteristics of aesthetic sensibilities through the centuries, the political and economic background of their development and the contradictions inherent in many of them.

Summing up the points to remember, I would note: the extraodinary influence of Ancient Greek Art, with its focus on proportion and harmony and the coming back to its classical values again and again in the West in the past centuries; the reaction of Mannerism to the Renaissance, and the hollowing out of its classical qualities; the reaction of Baroque and Rococo to all this, with the superficiality of the ancien regime; the reaction of Neoclassicism to this, as a sign of the capitalistic rationality of the evolving bourgeois; the reaction to it of Romanticism all the way to Decadance aesthetics in the late 19th century, that tried to reconsile rationality and sensibility; the practical and utilitarian aesthetics of Victorian times, Art Nouveau and Art Deco (see Eiffel Tower, Empire State Building); the love of the machine aesthetics of the early 20th century (see Futurism, Fascism); and the ironic work of the Dadaists and Duchamp's ready mades; the avant-garde and also the business-appropriated aesthetics up to the 60's; the cynical reconciliation of high and low culture in Pop Art, Andy Warhol and the likes; the media-recycled contemporary aesthetics.

---------------------------------------------------------------------------------------- 
Brief notes on my readings on Modernism/ Post-modernism

Late 19th century.

Background: Positivism, Darwinianism, urbanization, industrialism, nationalism, colonialism, marxism.
Realism: focusing on the present
Impressionism: focusing on a single moment.
Questioning of paintings' formal properties and bringing the medium's characteristics to the fore - in contrast with artists of the past that tried to conceal them as limitations.
Rise of the avant-garde.

Early 20th century.
Newton's view of the Universe as a Machine shattered by the work of Einstein etc. 
Nietzche rejected the Rational in favour of emotion and passion. Freud uncovered the power of the unconscious.

Expressionism: art expressing the artist's inner vision, in contrast to realist art.
Fauvism: art that combines impressionism's anti-theoretical credentials with the intense use of colour, like the van Gogh. They "liberated colour from its descriptive function and used it for both expressive and structural ends".
"Colour was not given to us in order that we should imitate nature... but so that we can express our own emotions."
Cubism: to move beyond the description of visual reality. 
Synthetic Cubism, 1912: cubism breaks with any decipherable reation to the visible world. "Not only did we try to displace reality; reality was no longer in the object... we didn't any longer want to fool the eye; we wanted to fool the mind". Picasso.
Purism - Le Corbusie: the adoration of the Machine Aesthetic.
Futurism: Championing the machine, war and revolution.
Dada: reaction to the insanity of war. Rationality brought Europe to the war, therefore the irrational would be the way out. The generation's disgust for the state of the world surfaced as a disgust for artistic tradition and conventions. Humorous, intuitive, embracing the young psychoanalysis, anarchic, challenging the basic artistic premises. 
Duchamp's ready-made: created 'free of any consideration of good/ bad taste, qualities formed by a society that was aesthetically bankrupt".
Expressionism on the wake of WWI.
Surrealism: bringing to the surface the world of fantasy, psyche and the subconscious. Two directions: biomorphic surrealism ("dictation of thought without control of the mind") producing mainly abstract compositions. Naturalists (e.g. Dali, Miro) produced mainly abstract compositions.
Utopian ideals - art not detached from society but contributing to a better future.
Split emerging in the avant-garde:
Suprematism - Malevich: supreme reality is pure feeling, which attaches to no object. abstract art. Constructivism in USSR: art making products useful to the people.
De Stijl. Belief in a new age after WWI. Integration of individualism with universality - Modrian's monistic style, based on a single ideal pronciple, simple geometric elements. "Art is higher than reality and has no direct relation to reality".
Bauhaus & The International Style. Organic shapes, basic forms, positive attitude to machines. Art Deco. Taste for ornamentation, based on the new materials.
Organic architecture and sculpture.
...

----------------------------------------------------------------------------------------

Γέλιο στο σκοτάδι  
(Camera οbscura/ Laughter in the dark)

του Vladimir Nabokov
1933
Εκδ. Άγρα, 258 σελ.
ISBN: 960-325-088-0


Nabokov... όνομα οικείο, που το είχα ακούσει πολλές φορές, μα άγνωστο συνάμα. Δεν τον είχα διαβάσει.

Η Λολίτα, το πιο γνωστό του έργο,  μου φάνηκε ογκώδης στο ράφι του βιβλιοπωλείου, και είπα να δοκιμάσω κάτι πιο ελαφρύ - τα τελευταία μυθιστορήματα με απογοήτευσαν και δεν ήθελα να την πατήσω πάλι!

Και όντως το βιβλίο επιβεβαίωσε τη φήμη του συγγραφέα του.

Ένα σύντομο σχετικά μυθιστόρημα, που παρουσιάζει την μετεωρική πορεία ενός εύπορου Βερολινέζου, από τη φιλήσυχη οικογενειακή ζωή στο κατώπι μίας νεαρής, τη βίωση του τυφλού έρωτα και την καταστροφή.

Ο Nabokov σκιαγραφεί με πειστικότητα τους διάφορους χαρακτήρες, και συνδυάζοντας χιούμορ και ρεαλισμό κάνει την πλοκή να ρέει. Ειδικά προς το τέλος, η ανάγνωση επιταχύνει και μοιάζει με αστυνομικό μυθιστόρημα. 

Πολύ καλό μυθιστόρημα. Θα ακολουθήσει η Λολίτα! 

----------------------------------------------------------------------------------------
130 χρόνια Νίκος Καζαντζάκης

Έκθεση στο Ίδρυμα Ελληνικός Κόσμος
  
Μία μικρή έκθεση για ένα μεγάλο άνθρωπο.

Στην έκθεση φιλοξενούνται προσωπικά αντικείμενα του Καζαντζάκη, το γραφείο του, η γραφομηχανή της γυναίκας του, η βαλίτσα του και κάποια γράμματα και σημειωματάρια.

Η έκθεση πλαισιώνεται απο φωτογραφικό υλικό και κάποια βίντεο - από τη ζωή του στη Γαλλία και την κηδεία του.

Μικρή η έκθεση, θα περίμενα να είναι πιο πλούσια.  

Σου υπενθυμίζει ωστόσο πώς ένας ανήσυχος άνθρωπος αντιμετώπισε μία πραγματικότητα και μία εποχή με έντονες αντιξοότητες, που σε αρκετά στοιχεία της μοιάζει με τη δικιά μας.

Όντως, και οι δύο ζούμε σε περιόδους μεγάλλων αλλαγών.

----------------------------------------------------------------------------------------

Το Εκκρεμές του Φουκώ

του Ουμπέρτο Έκο

1988

903 σελ. 

Εκδ. Ελληνικά Γράμματα (2000)

ISBN 960-393-026-1

Το μυθιστόρημα μού άφησε ανάμεικτες εντυπώσεις. Ίσως το γεγονός ότι είναι πολύ γνωστό να με είχε προκαταβάλει ως προς το τι θα συναντούσα και να περίμενα ότι θα μου αρέσει πολύ, μα τελικά ήταν κάτι διαφορετικό και κατώτερο των  προσδοκιών μου.

Το βιβλίο συνδυάζει στοιχεία αστυνομικού και ιστορικού μυθιστορήματος, και κινείται μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Μία ομάδα επιμελητών εκδόσεων, επιμελούνται βιβλία που σχετίζονται με τον αποκρυφισμό και μυστικά τάγματα. Η κριτική και σκωπτική τους στάση απέναντι στους παράξενους συγγραφείς μεταβάλλεται, καθώς οι ίδιοι καταλήγουν να κάνουν υποθέσεις τις οποίες πιστεύουν.  

Όταν όμως κάποιος παίρνει τις υποθέσεις τους στα σοβαρά, τότε τα πράγματα αλλάζουν και οι ικασίες μετατρέπονται σε ένα πραγματικό εφιάλτη...

Το βιβλίο προσφέρει μία μακρόσυρτη ανάγνωση (900 σελ.) το μεγαλύτερο μέρος της οποίας έχει να κάνει με την εξιστόρηση αποκρυφιστικών/μασονικών υποθέσεων. Δυστυχώς ο εκδότης δεν προσφέρει επεξηγηματικά σχόλια που να βοηθήσουν τον αναγνώστη να καταλάβει καλύτερα την πλούσια βιβλιογραφία που επικαλείται ο συγγραφέας η οποία σχετίζεται με το χώρο αυτό.

Η εμβάθυνση στους χαρακτήρες είναι περιορισμένη και η πλοκή δεν επιδέχεται σπουδαίες μεταβολές. Στο μέσον του βιβλίου η ανάγνωση μου έκανε μία ΄κοιλιά΄, και χρειάστηκε να σπρώξω τον εαυτό μου για να συνεχίσει. Πέρα από τα πλούσια ιστορικά στοιχεία, δεν υπήρχε ιδιαίτερη εξέλιξη. Υπάρχουν στιγμές έξυπνου διαλόγου, ανάμεσα στον κεντρικό ήρωα και τη φίλη του, μα είναι μία σταγόνα στον ωκεανό. Υπάρχουν και στοιχεία ανατροπών και φιλοσοφικού στοχασμού, στο τέλος του βιβλίου. Ο αναγνώστης θα ευχόταν τα στοιχεία αυτά να ήταν πιο συχνά.

Αν το βιβλίο συγκριθεί με αστυνομικά μυθιστορήματα, πιστεύω ότι υστερεί κατά κόρον σε σχέση με εκείνα της Highsmith ή της Rendel. Σαν ιστορικό μυθιστόρημα το βιβλίο τα πάει καλύτερα, αλλά και πάλι μου έρχονται στο νου και άλλα πιο ενδιαφέροντα. Ίσως το ισχυρότερο του σημείο είναι η πλούσια γνώση του συγγραφέα του και ο συνδυασμός διαφορετικών ειδών μυθιστορήματος.

Εν κατακλείδι, ένα καλό βιβλίο για να περάσει κανείς το χρόνο του και πολύ καλό αν ο αναγνώστης αρέσκεται σε θεωρίες συνομωσίας και τη σχετική φιλολογία. Ειδάλλως δεν θα έχανε κάποιος κάτι προσπερνώντας το.

----------------------------------------------------------------------------------------

Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι

του Μίλαν Κούντερα

1984

384 σελίδες

Εκδόσεις Εστία

 

Πάνε μερικά χρόνια που Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα Του Είναι βρίσκεται στη βιβλιοθήκη μου. Το είχα αγοράσει όταν ζούσα στο Λονδίνο, σε μία βόλτα στα βιβλιοπωλεία της Charing Cross. Συμβαίνει το εξής, ακόμα και τώρα: όταν αισθάνομαι τα απογεύματα κουρασμένος ή βαριεστημένος από την καθημερινότητα, και χρειάζομαι κάτι για να με τονώσει, συνήθως θα πάω σε ένα βιβλιοπωλείο ελπίζοντας ότι κάτι θα τραβήξει την προσοχή μου. Τα βιβλία λειτουργούν όπως τα ρούχα για κάποιες φίλες μου ή το ποδόσφαιρο για κάποιους φίλους. Είναι ένα βήμα σε μία πηγή που ποτέ δεν στερεύει.

Το είχα δει πάνω στον πάγκο του βιβλιοπωλείου, και αμέσως μου προκάλεσε την προσοχή. Όπως έχει συμβεί πολλές φορές με άλλα πράγματα, αυτό που τράβηξε την προσοχή ήταν ότι η οικιότητα του τίτλου του βιβλίου' ακουγόταν γνωστός, σαν μία ανάμνηση που είχα ξεχάσει με το πέρασμα του χρόνου.

Ωστόσο το βιβλίο παρέμενε αδιάβαστο, και μάλλον ξεχασμένο.  Μία απόπειρα που είχα κάνει να το διαβάσω έφτασε μέχρι τις πρώτες σελίδες του, και έμεινε εκεί. Μόνο τώρα, έχοντας εξαντλήσει όλα τα άλλα βιβλία στη βιβλιοθήκη μου, στράφηκα σε αυτό.

Διαβάζοντας το τώρα αντιλαμβάνομαι γιατί με απώθησε την πρώτη φορά. Ο Κούντερα ανατρέπει πολλά από όσα θεωρούνται δεδομένα σε κάποιον όπως εγώ, που έχω εξοικιωθεί περισσότερο με την κλασική λογοτεχνία. 

Κατά βάση παρακολουθούμε τέσσερις χαρακτήρες που κινούνται μεταξύ Πράγας και Ζυρίχης, σε μία δύσκολη περίοδο για τη γενέθλια γη του Κούντερα. Είναι Μάης του '68, και η προσπάθεια του Τσέχου Ντούμπτσεκ για μεταρρυθμίσεις στο μονολιθικό κομμουνισμό στη χώρα του πνίγεται από την πλημμύρα των Σοβιετικών τανκς που επαναφέρουν την τάξη.

Μέσα σε αυτό το κλίμα παρακολουθούμε τον Τόμας, την Τερέζα, τον Φρανζ και την Σαμπίνα, ανθρώπους με διαφορετικά βιώματα και αρκετά διαφορετικούς μεταξύ τους, να συναντώνται, να ταξιδεύουν, να ερωτοτροπούν και να πολιτικοποιούνται.

Το βιβλίο δεν εξελίσσεται σε μία χρονολογική σειρά. Ο συγγραφέας κινείται μπρος και πίσω στο χρόνο και δεν υπάρχει ουσιαστικά σφιχτοδεμένη πλοκή που να εξελίσσεται καθώς κυλούν οι σελίδες. Ο συγγραφέας δεν προσποιείται ότι προσπαθεί να αναπτύξει τους χαρακτήρες του σφαιρικά' το αντίθετο, ξεκαθαρίζει ευθύς στον αναγνώστη ότι οι χαρακτήρες ίσως και να είναι ένα δημιούργημα της φαντασίας του. Και όταν δεν διηγείται επεισόδια από τη ζωή των χαρακτήρων του, επιδίδεται σε φιλοσοφικούς στοχασμούς. Ίσως θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ο συγγραφέας, τόσο με όσα λέει ευθέως στον αναγνώστη όσο και με τη διήγηση του, κάνει σαφές ότι αυτά που θεωρούσαμε δεδομένα για το τι είναι ένα μυθιστόρημα μέχρι τότε θα πρέπει μάλλον να τα ξεπεράσουμε.

Αν κάποιος δεν ενοχληθεί από αυτό τον τρόπο γραφής, ίσως το βιβλίο τού προσφέρει μία καταπληκτική ανάγνωση, θέσεις για προβληματισμό και μία δυνατή ανάμνηση, όταν πλέον θα έχει στρέψει αλλού την προσοχή του. Η σεξουαλική ζωή των χαρακτήρων αποτελεί κινητήριος δύναμη στην ανάπτυξη του βιβλίου, και όπως μάλλον συμβαίνει με το σεξ και τον έρωτα εν γένει, αποτελεί ένα παράθυρο μέσα από το οποίο παρακολουθούμε το γενικότερο κόσμο των χαρακτήρων, τις ανάγκες τους, τους φόβους και τις ανασφάλειες τους, τις προσδοκίες τους, στοιχεία όχι μακρυά από αυτά που οι περισσότεροι άνθρωποι μοιράζονται διαχρονικά.

Νομίζω ότι, αν και η υποκειμενικότητα είναι βασικό στοιχείο της αισθητικής, τονίζεται ακόμα περισσότερο στο μεταμοντέρνο περιβάλλον στο οποίο το βιβλίο του Κούντερα κινείται. Το εμφατικό διαζύγιο των δεσμών με πιο παραδοσιακά στοιχεία του μυθιστορήματος και η πιο αποσπασματική παρουσίαση της 'υπόθεσης' ίσως να ανταποκρίνεται στον τρόπο που ζούμε σήμερα, ίσως και να αποτελεί ένα εργαλείο στα χέρια του συγγραφέα για να πρωτοτυπίσει, κάτι που μάλλον είναι στο DNA του μοντερνισμού εν γένει. 

Όπως και να έχει, αν και στην πρώτη προσπάθεια ανάγνωσης σχεδόν μίσησα το βιβλίο, στη δεύτερη το συμπάθησα αρκετά και θα το ξαναδιάβαζα, ως ένα από τα καλύτερα σχετικά πρόσφατα μυθιστορήματα. Ωστόσο ακόμα προτιμώ τους κλασικούς!

----------------------------------------------------------------------------------------
Εκκλησιαστής (Q)  
των Luther Blissett
Εκδόσεις Π. Τραυλός
840 σελ.

ISBN: 9789607990358

Ο Εκκλησιαστής μας μεταφέρει στην Ευρώπη των μέσων του 16 αιώ. μ.Χ. Ο Λούθηρος έχει δημοσιεύσει τις θέσεις του στη Βιτεμβέργη και ο Προτεσταντισμός έχει εξαπλωθεί σαν φωτιά στη Γερμανόφωνη κυρίως Ευρώπη. Ο πολιτικος χάρτης της Ευρώπης αναδιαμορφώνεται εν μέσω αιματηρών συγκρούσεων. Η πολιτική συγχρωτίζεται με τη θρησκεία και δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα.

Μέσα σε ένα κλίμα έντονων θεολογικών συζητήσεων, πολιτικών ανακατάξεων, πολεμικών συρράξεων και μηχανοραφιών παρακολουθούμε τις δραστηριότητες δύο ατόμων που βρίσκονται σε εκ διαμέτρου αντίθετα στρατόπεδα. Ο ένας είναι πληροφοριοδότης στην Υπηρεσία του Καρδινάλιου Καράφα, εκ των πιο συντηρητικών και αντιδραστικών στοιχείων της Παπικής εκκλησίας και ιδρυτή της Ιεράς Εξέτασης. Ο άλλος είναι ένας Γερμανός Αναβαπτιστής, μίας εκ των πιο επικίνδυνων 'αιρέσεων' που καλεί για την πλήρη αναδιοργάνωση της κοινωνίας σε μία αταξική βάση.

Η αφήγηση των δύο προσώπων γίνεται υπό τη μορφή ημερολογίου και καλύπτει 30 χρόνια.  Ψευτοπροφήτες, πόρνες, έμποροι, καλόγεροι, τραπεζίτες, βιβλιοπώληδες' αστοί, ευγενείς, κληρικοί, λόγιοι και μεροκαματιάρηδες' τυχοδιώκτες, αθώοι και ένοχοι σε ένα αγώνα η βαναυσότητα του οποίου θολώνει τα όρια και αγιάζει τα μέσα' ο αναγνώστης γίνεται μάρτυρας ενός πολύχρωμου πλήθους ανθρώπων, που ζώντας σε μία περίοδο μεγάλων ανακατατάξεων προσπαθούν να ισορροπήσουν και να φέρουν τα πράγματα προς όφελος τους.    

Η αφήγηση είναι πολυ επιτυχημένη στο να μεταφέρει στον αναγνώστη το ρευστό, βίαιο κλίμα μίας αναβράζουσας εποχής. Παρακολουθόντας την περιγραφή της πολιορκίας των Αναβαπτιστών της Γερμανικής πόλης του Μίνστερ από τους Παπικούς μισθοφόρους, βλέπεις πως η ελπίδα του απλού κόσμου για αλλαγή και δικαιοσύνη θυσιάζεται στο βωμό ψυχρών πολιτικών υπολογισμών στη σκακιέρα των παιχνιδιών των ισχυρών. Πως η ζωή αποκτά σχετική αξία, ανάλογα με το αν άποιος ανήκει σε εμάς ή στους άλλους. Πως σε τέτοιες ρευστές καταστάσεις, τυχοδιώκτες καρπώνονται τον αγώνα των μαζών για προσωπικό τους όφελος. Ένα κλίμα όπου η επιτηδειότητα είναι το καλύτερο προσόν. Αν και στη Δύση η θρησκευτική πίστη έχει ατονίσει, δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς παράλληλες καταστάσεις στη σύγχρονη ιστορία, από τη Ρωσία του Λένιν στη σημερινή Μέση Ανατολή.

Παρόλα αυτά τα ισχυρά στοιχεία του βιβλίου, πιστεύω ότι κάτι του λείπει. Δεν σε απορροφά όπως άλλα βιβλία που έχω κατά καιρούς διαβάσει. Μία απόσταση διατηρείται ανάμεσα στον αναγνώστη και το κείμενο' είναι λίγες οι φορές όπου τρέχεις να διαβάσεις για να προλάβεις τις εξελίξεις.

Όπως και να έχει, αξίζει να το διαβάσει κανείς!

----------------------------------------------------------------------------------------

Ταξιδεύοντας - Αγγλία
του Νίκου Καζαντζάκη
1940 
282 σελ.
Εκδόσεις Καζαντζάκη

Ο Καζαντζάκης βρέθηκε στην Αγγλία στις παραμονές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έπειτα από πρόσκληση του Βρετανικού Σμβουλίου, μετά από πρόταση του τότε πρέσβη της Αγγλίας στην Ελλάδα, ο οποίος ήταν θαυμαστής του έργου του.

Εκεί ο Καζαντζάκης μένει στο Λονδίνο, όπου γίνεται τακτικός επισκέπτης του Βρετανικού Μουσείου και περιδιαβάζει τους δρόμους του Σίτυ. Συνεχίζει το ταξίδι του στις βιομηχανικές πόλεις του Βορρά, Μάντσεστερ, Λίβερπουλ και Σέφηλντ, επισκέπτεται τη Μεσαιωνική Μητρόπολη του Πήτερμπορω, το Ήτον και καταλήγει στη γενέθλια γη του Σέξπηρ, το Στράτφορντ.

Η διεισδυτική ματιά του Καζαντζάκη ξεφεύγει από τα κλισέ που συνήθως αποδίδονται σε λαούς και τόπους, και χαρακτηρίζει με οξυδέρκεια την κουλτούρα των Άγγλων. Ο σχολιασμός του είναι στο μεγαλύτερο μέρος του θετικός προς τους οικοδεσπότες του΄ μόνο στο επίμετρο που συμπληρώθηκε στο βιβλίο μετά τα γεγονότα της Κύπρου, γίνεται πιο δεικτικός απένταντι στην αγγλική πολιτική.

Ο Καζαντζάκης βρέθηκε στην Αγγλία σε μία περίοδο όπου μεγάλες αλλαγές είχαν ήδη δρομολογηθεί, στις παραμονές του μεγάλου Πολέμου, ο οποίος έμελε να φέρει ακόμα μεγαλύτερες αλλαγές' η σταδιακή κατάπτωση της Αυτοκρατορίας, η άνοδος της εργατικής τάξης. Στο διάστημα της παραμονής του περιηγείται στους δρόμους της πρωτεύουσας, στο χωριό του Σέξπηρ, στις 'μουντζαλωμένες' πολιτείες του Βορρά.

Συγκρίνοντας την Αγγλία της εποχής εκείνης με εκείνη που εγώ βίωσα, θα έλεγα ότι η πιο έντονη αλλαγή είναι η αποβιομηχάνιση του Βορρά, και οι σχετικά καλύτερες συνθήκες διαβίωσης της πρώην εργατικής τάξης, οι οποίες όμως εξακολουθούν να είναι μίζερες.

Εν κατακλείδι, ένα βιβλίο που συγκινεί με την οξυδερκή παρατηρητικότητα του συγγραφέα.  

----------------------------------------------------------------------------------------

Κάμα Σούτρα ή Το Εγχειρίδιο του Έρωτα

του Vatsyayana
Εκδόσεις Άγρα
2007

352 σελ.

ISBN: 9789603257219

~36 Ευρώ

Αυτό που μου έκανε περισσότερο εντύπωση διαβάζοντας το Κάμα-Σούτρα, είναι ότι αποτελεί ένα κομμάτι της μακράς θρυσκευτικής κλασσικής παράδοσης της Ινδίας, και όχι ένα απόκρυφο, παρακατιανό κείμενο, όπως εθεωρείτο σε Ανατολή και Δύση, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα.

Το στοιχείο που έχει κάνει το βιβλίο διάσημο, εκείνο περί ερωτικών τεχνικών, δεν είναι παρά ένα κεφάλαιο μεταξύ άλλων. Πραγματεύεται, μεταξύ άλλων, τις σχέσεις των δύο φύλων, πως να φλερτάρεις και να αποκτήσεις τη σύντροφο των ονείρων σου, πως να διαλέξεις σύζυγο, πια είναι τα συζυγικά καθήκοντα, πια τα ερωτικά φίλτρα, πια η θέση της συζύγου, πια η συμπεριφορά των εταίρων.

Ο συγγραφέας του βιβλίου έζησε μεταξύ 2ου-5ου αιώ. μ.Χ. και το βιβλίο αποτελεί ένα πρώτης τάξης ντοκουμέντο που μαρτυρά τη ζωή των ανώτερων στρωμάτων της κοινωνίας της εποχής του. Την εποχή εκείνη ο Ινδουισμός δεν είχε αποκτήσει το σκληροπυρηνικό χαρακτήρα του. Όντως ο συγγραφέας, όντας βραχμανός, βρίσκεται στην κορυφή της κοινωνικής  και θρυσκευτικής ιεραρχίας της Ινδίας. Το να τον βλέπεις να αναφέρεται με τόση άνεση σε ένα θέμα που στη σύγχρονη Ινδία θεωρείται ταμπού καταμαρτυρά την προσωρινότητα ιδεών και θεσμών που κατά τα άλλα θεωρούνται μονολιθικοί και αέναοι.  

Τα θέματα που αγγίζει ο συγγραφέας τα πραγματεύεται με χιούμορ και σοβαρότητα ταυτόχρονα. Παρά το ότι θα περίμενε κανείς τη σοβαρότητα του ιερέα, δείχνει βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Παράλληλα με την αναφορά του στο τι θεωρείται σωστό, αφήνει πάντα περιθώριο στον αναγνώστη του να ακολουθήσει εκείνο που αυτός θεωρεί σωστό. Πολλές φορές δίνει συμβουλές για το πως να πετύχεις στόχους που κατά τα άλλα θεωρούνται κατακριταίοι, όπως π.χ. πως να καταφέρεις μία παντρεμένη σύζυγο!

Το βιβλίο διανθίζεται με εικονογραφίες του Κάμα-Σούτρα από την ινδική παράδοση. Κρίμα που δεν δίνονται περισσότερες πληροφορίες για την προέλευση τους!

Ένα πολύ καλό βιβλίο, που διαβάζεται ευχάριστα και σχετικά γρήγορα.
Εξίσου ενδιαφέρον θα είναι να διαβάσει κανείς την αντιμετώπιση του βιβλίου και του ερωτισμού εν γενει μέσα στην Ιστορία και από διαφορετικές κουλτούρες! (1, 2)

----------------------------------------------------------------------------------------

Τί διάβασα αυτό το καλοκαίρι...