Καλοκαιρινές αναγνώσεις: Πόλεμος και Ειρήνη

 

 

 

 

 

 

 

του Λέοντος Τολστόι

Εκδόσεις Γκοβόστη

1.168 σελ.

 

Ένα ενδιαφέρον για εμένα, ογκώδες βιβλίο κλασικής λογοτεχνίας κάθε φορά που πάω καλοκαιρινές διακοπές' αυτός είναι ο αναγνωστικός στόχος μου τα τελευταία 2 χρόνια. Τότε μόνο έχω το χρόνο να ολοκληρώσω το διάβασμα ενός μακροσκελούς μυθιστορήματος σε διάστημα 2-3 εβδομάδων.

 

Πέρυσι ήταν η Άννα Καρένινα του Λέοντος Τολστόι. Φέτος ήταν το έτερο διάσημο έργο του ίδιου συγγραφέα, το Πόλεμος και Ειρήνη.

Η κλασική ρωσική λογοτεχνία μού ασκεί μία ιδιαίτερη γοητεία, που δεν μου είναι εύκολο να προσδιορίσω την πηγή της. Η σχέση μου μαζί της βέβαια περιορίζεται στις φοιτητικές μου αναγνώσεις έργων του Ντοστογιέφσκι, και στις πιό πρόσφατες του Τολστόι' και από τους συγγραφείς του 20ου αιώνα, στον Σολζενίτσιν και τον εξαιρετικό Παστερνάκ. 

 

Για μένα η γαλλική και η ρωσική λογοτεχνία αποτελούν τα δύο σημαίνοντα κέντρα της κλασικής μυθιστοριογραφίας. Η γαλλική πιό αστική, πιό εκλεπτισμένη, πιό γοητευτική με τον τρόπο που μία κοσμοπολίτικη πόλη όπως το Παρίσι σε ταξιδεύει στο παρελθόν. Η ρωσική με μία επίφαση δυτικής ευγένειας, μα πιό πηγαία, πιό άγρια, πιό μυστηριακή, που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε άκρα, ανάμεσα στον πλούτο και την εξαθλίωση, ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση' όπως ίσως η πολιτική ιστορία, η ορθόδοξη εκκλησία και η αχανής έκταση της χώρας τη διαμορφώνουν (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ταυτίζω τη Δύση με το ένα άκρο, εκείνο του πολιτισμού, και την Ανατολή με το άλλο άκρο, εκείνο της βαρβαρότητας).

Το έργο εκτυλίσσεται στους κύκλους των Ρώσων ευγενών την περίοδο της εισβολής του Ναπολέοντα στη Ρωσία. Παρακολουθούμε τη ζωή των κύριων χαρακτήρων και της ομήγυρης τους, ενώ ο συγγραφέας αφιερώνει εκτεταμένο χώρο στην περιγραφή των στρατιωτικών επιχειρήσεων, μα και στην ανάπτυξη των απόψεων του περί πολεμικής στρατηγικής. 

Το βιβλίο χαρακτηρίζεται ως ένα εξαιρετικό πανόραμα της προεπαναστατικής ρωσικής κοινωνίας. Η οξεία ματιά του συγγραφέα διαπερνά την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και φανερώνει τις αντιφάσεις, τις κακίες, τις ενοχές, τις ελπίδες και τις σκέψεις που κινητοποιούν τη δράση των ανθρώπων, νομίζω όχι ιδιαίτερα διαφορετικά τότε από ότι τώρα. Το δράμα του πολέμου, με τις τραγικά υψηλές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και περιουσίες, δείχνει σαν να αφορά τους τρέχοντες πολέμους του σήμερα. 

 

Βέβαια ο κόσμος του μυθιστορήματος γυρίζει γύρω από τους ευγενείς. Ο απλός λαός, οι χωρικοί, μόνο συμπληρωματικά προς τους κυρίους τους παρουσιάζονται. Μεσαία τάξη δεν υπήρχε προφανώς, ή ήταν πολύ μικρή. Όμως πολιτική σκέψη και δράση ανεξάρτητη από τους ευγενείς δεν υπήρχε; Δεν γνωρίζω αν αυτό το πανόραμα δεν την περιλαμβάνει γιατί δεν υπήρχε' ή γιατί, αν και υπήρχε, ο συγγραφέας δεν την έκρινε επαρκή ή απλά δεν τον ενδιέφερε' ή γιατί την αγνοούσε τελείως. Θα χρειαστεί να διαβάσω ρωσική ιστορία!

Φοβάμαι ότι δεν βρήκα στο μυθιστόρημα αυτό που ανέμενα, και αυτό που είχα συναντήσει στην Άννα Καρένινα. Και αυτό είναι η απορρόφηση στην ανάγνωση, η έλξη που σου δημιουργείται να συνεχίσεις το διάβασμα. Παρότι οι σκιαγραφήσεις των χαρακτήρων είναι εξαιρετικές, οι μακρές και συχνές αναφορές στις καθ' αυτό στρατιωτικές εξελίξεις και κυρίως στη ανάπτυξη των απόψεων του συγγραφέα περί πολεμικών συρράξεων, με κούρασαν και διατάραξαν τη ροή του βιβλίου. Θα μπορούσα, δηλαδή, να είχα αφήσει το βιβλίο μισοδιαβασμένο. Κάτι που για μένα αποτελεί αμαρτία!

 

Έχει τύχει και σε αναγνώσεις του παρελθόντος το κλίμα αυτό της απορρόφησης να αργήσει να εμφανιστεί (π.χ. στην Άννα Καρένινα και στο εξαιρετικό Δρ Ζιβάγκο του Μπορίς Παστερνάκ). Μα όταν εμφανίστηκε, ήταν πράγματι ισχυρό.

 

Και γιατί θα πρέπει ο συγγραφέας να γράφει έχοντας τις προσδοκίες του αναγνώστη κατά νου; Και όχι την προσωπική του ανάγκη να εκφράσει αυτό που θέλει ο ίδιος, όπως το θέλει; Προφανώς και δεν υπάρχει πρέπει, εξάλλου εδώ καταθέτω τις δικές μου απόψεις.

 

Νομίζω ότι κάπου εδώ ο κύκλος των Ρώσων κλείνει -προς το παρόν- για εμένα. Τί θα ακολουθήσει το επόμενο καλοκαίρι; Ίσως ο Δον Κιχώτης ή το Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο του Προυστ.